حاکمیت شرکتی

در سال‏های اخیر، حاکمیت شرکتی به یکی از جنبه ‏ها­ی اصلی و پویای دنیای تجارت تبدیل شده و توجه به آن به طور چشمگیری رو به افزایش است. اینک توجه و پیشرفت در اعمال حاکمیت شرکتی در سطح جهانی صورت می­گیرد. سازمان­های بین ­المللی مانند سازمان همکاری و توسعه­ اقتصادی (OECD), استانداردهای بین­ال مللی را در این زمینه ارائه می­کنند. آمریکا، بریتانیا و دیگر کشورها، همچنان به تقویت سیستم­های حاکمیت شرکتی خود ادامه می­دهند و به سهامداران, روابط آنها، پاسخگویی، بهبود عملکرد هیأت مدیره، حسابرسان و سیستم های  حسابداری و کنترل داخلی، توجه می­کنند. این سیستم­ها عمدتاً به روش‏هایی توجه دارند که شرکت­ها با آنها اداره و کنترل می­شوند. افزون بر این، سرمایه­ گذاران جزء، سرمایه‏ گذاران نهادی، حسابداران و حسابرسان و سایر بازیگران صحنه­ بازار پول و سرمایه از فلسفه وجودی و ضرورت اصلاح و بهبود دائمی حاکمیت شرکتی آگاه شده ­اند.

به واسطه­ اقبال روزافزون به مسایل حاکمیت شرکتی در جامعه متخصصان، پژوهش­های دانشگاهی نیز در این زمینه رونق گرفته است. این پژوهش­ها, یافته ­ها و معیارهای نوین را در این مورد پدید آورده­ و خواهند آورد. این موضوع از سال 2004 در مقاطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) به عنوان سرفصل مستقل در دانشگاه­ های کشورهای پیشرو، تدریس می­شود.

در اهمیت حاکمیت شرکتی برای موفقیت شرکت­ها و رفاه اجتماعی شکی نیست. این موضوع با توجه به رخدادهای اخیر اهمیت بیشتری یافته است. در سال های اخیر, فروپاشی شرکت­های بزرگ از قبیل انرون، ورلدکام، آدلفی، سیسکو، لیوسنت، گلوبال کراسینگ، سان بیم، تایکو، زیراکس, ناشی از سیستم­ های ضعیف حاکمیت شرکتی بوده و در نتیجه, موجب زیان بسیاری از سرمایه ­گذاران و ذ­ینفعان شده در نتیجه، موجب تأکید بیش از پیش بر ضرورت ارتقا و اصلاح حاکمیت شرکتی در سطح بین المللی شده است.

تعریف حاکمیت شرکتی

بیان چند تعریف از حاکمیت شرکتی از میان صدها تعریف مطرح شده, خالی از فایده نیست و می­تواند برای ارائه تعریفی جامع و کامل از آن مفید باشد. این تعریف­ها, از نگاهی محدود و در عین حال توصیف‏ کننده نقش اساسی حاکمیت شرکتی آغاز می­شود.

— فدراسیون بین المللی حسابداران (IFAC) درسال 2004, حاکمیت شرکتی را چنین­­­ تعریف کرده است: حاکمیت شرکتی عبارت است: از تعدادی مسئولیت­­ها و شیوه ­های به کار برده شده توسط هیئت مدیره و مدیران موظف با هدف مشخص کردن مسیر راهبردی که تضمین کننده دستیابی به هدف‏ها، کنترل ریسک‏ها و مصرف مسئولانه منابع است.

— صندوق بین­ المللی پول(IMF) و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) در سال 2001 حاکمیت شرکتی را چنین بیان کرده ­اند: ساختار روابط و مسئولیت­ها در میان یک گروه اصلی شامل سهامداران، اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل برای ترویج بهتر عملکرد در رقابتی لازم جهت دستیابی به هدف­های اولیه مشارکت.

تعریف‏ های گسترده ­تر حاکمیت شرکتی بر سطح پاسخگویی وسیعتری نسبت به سهامداران و دیگر ذینفعان تأکید دارند. تعریف ‏های تری­گری (1984)، مگینسون (1994) و رابرت مانگزونل مینو (1995) از مقبولیت بیشتری نزد صاحبنظران برخوردارند زیرا بر گروه بیشتری از ذینفعان تأکید دارند، تعریف‏ های گسترده ­تر نشان می­دهند که شرکت­ها در برابر کل جامعه، نسل‏های آینده و منابع طبیعی (محیط زیست) مسئولیت دارند. در این دیدگاه، سیستم حاکمیت شرکتی موانع و اهرم‏های تعادل درون سازمانی و برون سازمانی برای شرکت‏هاست که تضمین می­کند آنها مسئولیت خود را نسبت به تمام ذینفعان انجام می­دهند و در تمام زمینه­ های فعالیت تجاری، به صورت مسئولانه عمل می­کنند. همچنین، استدلال منطقی در این دیدگاه آن است که منافع سهامداران را فقط می­توان با در نظر گرفتن منافع ذینفعان برآورده کرد.

بررسی تعریف‏ها و مفاهیم حاکمیت شرکتی و مرور دیدگاه­ های صاحبنظران، حکایت از آن دارد که:

· حاکمیت شرکتی, مفهومی چند رشته­ ای (حوزه ­ای) است، و هدف نهایی آن, دستیابی به چهار مورد زیر در شرکت‏هاست:

·            پاسخگویی

·            شفافیت

·            عدالت (انصاف)

·            رعایت حقوق ذینفعان

با مرور تعریف ‏های یاد شده و تحلیل آنها می­توان تعریف جامع و کامل زیر را ارائه کرد:
حاکمیت شرکتی قوانین، مقررات، ساختارها، فرایندها، فرهنگ­ها و سیستم ­هایی است که موجب دستیابی به هدف‏های پاسخگویی، شفافیت، عدالت و رعایت حقوق ذینفعان می­شود.